GİRİŞ

Kural olarak Cumhuriyet savcılarının temel görevi ceza yargılamalarına öncülük etmek üzere soruşturma işlemlerini yapmak (CMK md. 160 vd), soruşturmanın sonucunda gerek görürse kamu davası açmak (CMK md. 170) veya kovuşturmaya yer olmadığına ilişkin karar vermek (CMK md. 172), kamu davası açıldığında (duruşmalara katılmasa dahi) davayı takip etmek ve Mahkemece verilen karara karşı kanun yollarına başvurmak (CMK md. 260 vd) şeklinde sıralanabilir (5235 sy. K. md. 20/1-1). Bununla birlikte Cumhuriyet savcısı bazı idari ve mali görevlerin yanında kanunlarla verilen diğer görevleri de yapar (5235 sy. K. md. 20/1-4). Bu cümleden olarak, kanunlarla bazı hukuk davaları bakımından cumhuriyet savcısına dava açmak, açılan davaya katılmak ve verilen karara karşı kanun yoluna başvurmak gibi görevler verilmiştir. İşte incelememizin konusunu da bu görevlerden birisi olan evliliğin mutlak butlanı halinde açılacak davalarda Cumhuriyet savcısının rolü oluşturmaktadır.

I- CUMHURİYET SAVCISININ GENEL OLARAK HUKUK DAVALARINDAKİ GÖREVLERİ

Cumhuriyet savcısının hukuk davalarındaki rolü istisnaidir. Genel işi ceza soruşturma ve kovuşturmalarında şekillenen Cumhuriyet savcısının hukuk mahkemesinde bir davada bulunabilmesi için açık bir kanuni düzenleme gerekmektedir. Cumhuriyet savcılarının hukuk mahkemelerindeki yetkileri (ve hatta görevleri) esasen üç başlık altında toplanmaktadır. Buna göre Cumhuriyet savcıları hukuk mahkemelerinde

1. dava açma,
2. açılmış davaya katılma,
3. kanun yollarına ve bu arada özellikle kanun yararına temyiz yoluna başvurma

yetkilerine sahiptir [1].

A- DAVA AÇMA YETKİSİ

Kanunlarda bir hukuk davasının Cumhuriyet savcısı tarafından açılabileceği belirtilmişse Cumhuriyet savcısı bu davayı açmak zorundadır [2]. Daha doğru bir ifadeyle böyle bir dava açılma ihtimali bulunduğunda, Cumhuriyet savcısı o konuya eğilip, dava açılıp açılmayacağına karar vermek zorundadır. Yoksa savcı somut olayda hukuk mahkemesinde dava açmak zorunda değildir. Nasıl ki soruşturma işlemlerinin sonucunda dava açmak için yeterli şüphe edinilemediğinde “kovuşturmaya yer olmadığı” kararı verilebiliyorsa bir hukuk davası bakımından da bu şekilde “dava açmama” şeklinde inisiyatif kullanılabilir [3]. Bu durum medeni usul hukukuna hâkim olan temel ilkelerden tasarruf ilkesi (HMK md. 24) ile de uyumludur.

Cumhuriyet savcısının bir hukuk davası açması gerektiği kanunlarda açıkça ifade edilmişse yukarıda izah etmeye çalıştığımız kapsamda dava açılması zorunludur. Peki, kanunlarda açıkça Cumhuriyet savcısı tarafından bir dava açılacağı belirtilmese dahi yine de Cumhuriyet savcısı hukuk davası açabilecek midir? Bu soruya kanunların lâfzî ve gai yorumlanması ile bir cevap vermek mümkündür. Bir görüşe göre kanunlarda “her ilgilinin” dava açabileceğinin belirtildiği haller kamu düzeninden sayılır ve bu hallerde Cumhuriyet savcısı da bir hukuk davası açabilir [4]. Ancak bu genellemeye katılmıyoruz. Zira “her ilgiliden” maksat ekseriya o hukuki işlem ile hukuki durumu değişen kişilerdir. Örneğin TMK md. 515’e göre;

“Mirasbırakan, ölüme bağlı tasarruflarını koşullara veya yüklemelere bağlayabilir. Tasarruf hüküm ve sonuçlarını doğurduğu andan itibaren, her ilgili koşul veya yüklemenin yerine getirilmesini isteyebilir”.

Bu maddede mirasbırakanın yaptığı ölüme bağlı tasarrufu koşul veya yüklemelere tabi tutabileceği anlatılmakta ve o koşul ve yüklemeler lehine olan kişinin bunların ifasını talep edebileceği düşünülmektedir. İşte burada koşul ve yüklemeler yerine getirilmediğinde ölüme bağlı tasarrufa aykırılıktan dolayı Cumhuriyet savcısının bir dava açacağını düşünmek abesle iştigaldir. Yine TMK md. 318’e göre;

“Evlât edinme esasa ilişkin diğer noksanlıklardan biriyle sakatsa, Cumhuriyet savcısı veya her ilgili evlâtlık ilişkisinin kaldırılmasını isteyebilir”.

Görüldüğü gibi bu maddede de her ilgilinin dava açabileceği belirtilmiş;  Cumhuriyet savcısının dava açabileceği ayrıca belirtilmiştir. O halde kanun koyucu her ilgiliye dava hakkı tanıdığı durumlarda Cumhuriyet savcısının da dava açmasını istememektedir. Eğer Cumhuriyet savcısına bir dava açma yetkisi verilecekse bu durum ilgili maddede açıkça belirtilmektedir. O halde denilebilir ki Cumhuriyet savcılarının hukuk davası açma yetkisi kanunda sayılanlara münhasırdır.

Cumhuriyet savcısı, hukuk davası açarken genel kurala uygun olarak (HMK md. 118) bir dilekçe ile mahkemeye başvurur. Bu dilekçe, herhangi bir davacının düzenleyeceği bir dava dilekçesidir [5]. Ancak bu dilekçenin bir “iddianame” olduğuna ilişkin görüşler de bulunmaktadır [6]. Ancak bu görüşün kabulü çok mümkün bulunmamaktadır. Her ne kadar Cumhuriyet savcılarının esasen ceza hukuku alanında görev ve yetkileri olsa da kanunlarla belirtilen hallerde hukuk davası açarken hukuk mahkemelerinin yargılama kurallarına tabi olacaklardır. Bu anlamda Cumhuriyet savcısının iş ve işlemlerinin usul ve yöntemi CMK’ya göre değil; fakat HMK’ya göre tayin olacaktır. Medeni usul hukukunda da dava bir dilekçe ile (dava dilekçesi ile açılır –HMK md. 118-). Dolaysıyla Cumhuriyet savcısının hukuk davası açarken mahkemeye sunduğu dilekçe klasik bir dava dilekçesidir. Şu var ki uygulamada bu dilekçeye “davaname” de denilmektedir [7]. Ancak bu tabir dava dilekçesi anlamında kullanıldığından teknik olarak yanlış bir tanım değildir.

Cumhuriyet savcısının dava açarken sunduğu dilekçenin herhangi bir davacının sunacağı dava dilekçesinden farklı olmamasından hareketle denilebilir ki esasen bu davanın usul ve içerik bakımından da diğer özel hukuk davalarından bir farkı bulunmamaktadır. Buna göre Cumhuriyet savcısı açmış olduğu hukuk davasında medeni usul hukuku kuralları çerçevesinde davayı ıslah edebilir, kanun yollarına başvurabilir vs [8]. Ancak Cumhuriyet savcısının açtığı davanın kamusal yönü ağır bastığından (bu davalar kamu düzeninden olduğundan) normal bir özel hukuk davasında olan bazı özellikler bu davalarda bulunmayabilir. Örneğin, 492 sayılı Harçlar Kanununun 13/1-i maddesine göre Cumhuriyet savcısı tarafından açılan hukuk mahkemelerinde açılan davalar harçtan müstesnadır. Cumhuriyet savcısı tarafından hukuk mahkemesinde açılan davalar tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edemeyeceği davalar olduğundan (HMK md. 70/3) bu davalarda resen araştırma ilkesi uygulanır ve bu ilkenin yapısına uygun olarak bahsedilen türden davalarda davayı ve savunmayı genişletme yasağı uygulanmaz, ikinci tanık listesi verilebilir, tarafların ikrarı ve yemini hâkimi bağlamaz [9]. Yine bu tür davalar, davalı tarafından kabul edilemez (HMK md. 308/2). Son olarak Cumhuriyet savcısı açtığı hukuk davasından feragat edemez ve bu tür davalarda tahkim söz konusu olamaz [10]. Bu bahsedilen hususlar dışında Cumhuriyet savcısının hukuk mahkemesinde açtığı dava usul bakımından herhangi bir özel hukuk davası ile aynıdır.

B- DAVAYA KATILMA YETKİSİ

Cumhuriyet savcısı açılmış olan bir hukuk davasına katılabilir (müdahale edebilir). Ancak yukarıda bahsettiğimiz, cumhuriyet savcısının gerektiğinde hukuk davası açma yetkisinin aslında bir zorunluluk olduğu hususundan farklı olarak Cumhuriyet savcısı, açılmış olan bir hukuk davasına katılmak zorunda değildir. Burada denilebilir ki eğer açılmış olan bir hukuk davasında kamu düzenini ilgilendiren bir yön varsa ve tarafların iradelerinden maada kamu düzeninin tesis edilmesi gerekiyorsa Cumhuriyet savcısı açılmış olan davaya katılacaktır. Ancak belirttiğimiz gibi burada davaya katılmak zorunlu değildir [11]. Elbette ki davaya katılıp katılmama hususu Cumhuriyet savcısının takdirindedir.

Burada tartışılması gereken bir husus şudur: Cumhuriyet savcısı açılmış olan bir hukuk davasına katıldığında, bu katılma asli müdahale şeklinde mi yoksa feri müdahale şeklinde mi ortaya çıkacaktır? Açıkçası bu husus çok belirli değildir. Zira Cumhuriyet savcısının davaya katılması bir feri müdahaledir denilirse, o davanın sonunda Cumhuriyet savcısının kanun yoluna başvuramayacağının kabulü gerekir. Zira feri müdahil hükmü tek başına kanun yoluna götüremez [12] (HMK md. 68). Ancak doktrinde kabul edilen görüşe göre Cumhuriyet savcısı katıldığı hukuk davalarında verilen hükmü tek başına kanun yoluna götürebilir [13]. Öte yandan HMK md. 70’in lafzından da Cumhuriyet savcısının hukuk davasına katılması durumunun bir asli müdahale olduğu anlamı çıkmaktadır. Zira Kanun Cumhuriyet savcısının davaya müdahale etmesinden değil; fakat “açılmış olan hukuk davasında taraf olarak yer almasından” bahsetmektedir. Feri müdahil davada taraf olmadığına göre [14] Kanunun bu hükmünden ortaya çıkan usuli durumun asli müdahale olduğu sonucu çıkmaktadır. Ancak bu görüş de çok isabetli değildir. Zira Cumhuriyet savcısının davaya katılması bir asli müdahaledir denilirse bu halde de Cumhuriyet savcısının zaten derdest olan bir davanın davacısı ve davalısını davalı olarak gösterip bunlara karşı yeni bir dava açılmasını beklemek gerekecektir. Zira HMK md. 65’e göre;

“Bir yargılamanın konusu olan hak veya şey üzerinde kısmen ya da tamamen hak iddia eden üçüncü kişi, hüküm verilinceye kadar bu durumu ileri sürerek, yargılamanın taraflarına karşı aynı mahkemede dava açabilir”.

Asli müdahale esasen derdest davanın davacısı ve davalısına karşı açılmış yeni bir davadır [15]. Ancak Cumhuriyet savcısının açtığı hukuk davasında böyle bir durum da söz konusu değildir. Cumhuriyet savcısı doğrudan doğruya bir dava açmaktadır veya açılmış davaya katılmaktadır. Zaten açılmış bir davanın davacısı ve davalısına karşı yeni bir dava açmamaktadır. Tüm bu tartışmanın sonucunda Cumhuriyet savcısının açılmış olan bir hukuk davasına katılması kanaatimizce asli müdahaleye daha uygundur. Her ne kadar izah edildiği üzere bu durum tam bir asli müdahale olmasa ve akıllara feri müdahale olabileceği fikrini getirse de HMK md.70 hükmünün lâfzî yorumu ve Cumhuriyet savcısının davanın sonunda verilen hükmü kanun yoluna taşıyabilmesi karşısında Cumhuriyet savcısının açılmış olan bir hukuk davasına katılmasını “asli müdahale” olarak nitelendirmek daha doğru olacaktır [16].

C- KANUN YOLLARINA BAŞVURMA YETKİSİ

Cumhuriyet savcısının bir hukuk davasındaki üçüncü rolü davada verilen hükmü kanun yollarına taşıyabilmesidir. Bu durum yukarıdaki başlıklarda izah ettiğimiz gibi Cumhuriyet savcısının bir hukuk davası açma ya da açılmış bir hukuk davasına katılmasından kaynaklanır ki bu halde Cumhuriyet savcısı olağan kanun yollarına başvurabilir. Bununla birlikte bir de mevzuatımızda açıkça düzenlenen bir durum vardır ki o da Cumhuriyet savcısının bir olağanüstü kanun yolu olarak “kanun yararına temyiz” yoluna başvurabilmesidir. Gerçekten de HMK md. 363’e göre;

“İlk derece mahkemelerinin ve bölge adliye mahkemesi hukuk dairelerinin kesin olarak verdikleri kararlarla, istinaf veya temyiz incelemesinden geçmeden kesinleşmiş bulunan kararlara karşı, yürürlükteki hukuka aykırı bulunduğu ileri sürülerek Adalet Bakanlığı veya Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından kanun yararına temyiz yoluna başvurulur”.

Görüldüğü gibi Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, kendisinin ya da herhangi bir Cumhuriyet savcısının açmadığı ya da katılmadığı bir hukuk davasını kanun yararına temyiz edebilmektedir.

II- EVLİLİĞİN MUTLAK BUTLANI DAVASI

A- EVLİLİĞİN MUTLAK BUTLANI

Bu başlıkta öncelikle kısaca evliliğin hangi hallerde mutlak butlan yaptırımı ile geçersiz olduğu konusuna değinilecek, daha sonra asıl konumuz olan mutlak butlan davasında Cumhuriyet savcısının rolü konusunda incelemeler yapılacaktır.

1. Medeni Hukukta Yaptırım Türleri Ve Mutlak Butlan

Medeni hukukun düzenlediği alanda bir hukuki işlemini geçersiz olmasından söz ederken esasen üç tür geçersizlik türünden bahsedilir. Bunlar yokluk, butlan ve tek taraflı bağlamazlıktır.

Yokluk bir hukuki işlemin en ağır geçersizlik halidir. Geçersizliğin yokluk şeklinde ortaya çıktığı bu yaptırım türünde taraflar o hukuki işlem için kanunların aradığı kurucu unsurlarda bir eksiklik meydana getirmiş olurlar [17]. Kurucu unsurlarında sakatlık bulunan bu hukuki işlem de hukuk âleminde hiç doğmaz, “yok”tur.

Bir hukuki işlem kanunların aradığı kurucu unsurlara sahip olmasına rağmen kanunların getirdiği emredici kurallara ya da şekil kurallarına aykırı ise mutlak butlan, bu derece sakat olmamakla birlikte kanunların o hukuki işlemin taraflarının menfaatine olarak getirdiği bazı düzenlemelere aykırı ise nispi butlan söz konusu olur.

Kanunların bazı hukuki işlemlerin geçerli olması için başka bir kişi ya da makamın onay ya da iznini aradığı durumlarda bu onay ya da izin alınmadan o işlem yapılırsa bu sefer de tek taraflı bağlamazlık (askıda hükümsüzlük) yaptırımı söz konusu olur [18].

2. Evliliğin Mutlak Butlan İle Geçersiz Olduğu Haller

Evlenme de en geniş tabiri ile bir hukuki işlem olduğundan yukarıda bahsettiğimiz geçersizlik halleri evlenme için de söz konusu olacaktır. Bu cümleden olarak evlenme işleminin kurucu unsurları (taraf iradelerinin uyumu, iki ayrı cinsiyetten kişinin evlenmesi ve resmi memur önünde evlenilmesi) tamam olmasına rağmen kanunun getirdiği diğer bazı emredici kurallara aykırılık halinde evliliğin mutlak butlan ile geçersiz olduğundan bahsederiz.

TMK’da evliliği mutlak butlan ile sakatlayan dört hal sayılmıştır ve bu sayma tahdididir. Bu sebeplerden başka bir sebeple evliliğin mutlak butlan ile geçersiz olduğundan bahisle dava açılamaz [19]. TMK md.145’e göre; “Aşağıdaki hâllerde evlenme mutlak butlanla batıldır:

1. Eşlerden birinin evlenme sırasında evli bulunması,
2. Eşlerden birinin evlenme sırasında sürekli bir sebeple ayırt etme gücünden yoksun bulunması,
3. Eşlerden birinde evlenmeye engel olacak derecede akıl hastalığı bulunması,
4. Eşler arasında evlenmeye engel olacak derecede hısımlığın bulunması”.

İşte bu hallerde şeklen bir evlilik mevcut olsa da bu evlilikte kamu düzenine aykırı olacak derecede bir hukuka aykırılık bulunmaktadır. Bu sebeple yapılmış olan evlilik mutlak butlan ile batıldır ve kamu düzeninin tesisi bakımından ortadan kaldırılması gerekmektedir. Ancak evliliğin mutlak butlan ile geçersiz olması halinin diğer hukuki işlemlerin mutlak butlan ile geçersiz olmasından ayrılan çok önemli bir fark bulunmaktadır. Şöyle ki; bir hukuki işlem mutlak butlan ile geçersiz olduğunda bu geçersizlik ilk andan itibaren kendisini gösterir ve hâkim tarafından butlana karar verilmese dahi o işlem hükümsüz, içi boş bir işlemdir [20]. O kadar ki dava konusu hukuki işlemin mutlak butlan ile geçersiz olduğu davada bir itiraz olarak her zaman ileri sürülebilir ve hâkim de bu durumu resen gözetmek zorundadır [21]. Ancak evliliğin mutlak butlanı, her ne kadar butlan sebebi vaki olsa da, evliliği gerçekleştiği andan itibaren hükümsüz kılmamaktadır. Nitekim TMK md. 156’ya göre;

“Batıl bir evlilik ancak hâkimin kararıyla sona erer. Mutlak butlan hâlinde bile evlenme, hâkimin kararına kadar geçerli bir evliliğin bütün sonuçlarını doğurur”.

Görüldüğü gibi mutlak butlan ile sakat ola bir evlilik diğer hukuki işlemler gibi kendiliğinden hükümsüz olmamaktadır. Bilakis ortadan kalkması için hâkimin bu konuda karar vermesi zorunludur. Hatta bu karara kadar, mutlak butlanla geçersiz olan bu evlilik de geçerli bir evliliğin doğurduğu bütün hüküm ve sonuçları doğuracaktır. Bir örnek vermek gerekirse mutlak butlan ile sakat olan bir evlilik hâkim tarafından butlana karar verilmezden evvel söz gelimi ölüm sebebiyle sona ererse sağ kalan eş ölen eşe mirasçı olabilecektir. Keza bu evlilikten doğan çocuklar da evlilik içinde doğmuş kabul edilecektir.

B- MUTLAK BUTLAN DAVASI

Gerçekleşmiş olan bir evlilikte kanunda sayılan mutlak butlan sebeplerinden birisi vaki ise bu evlilik hükümsüzdür. Ancak yukarıda da açıkladığımız üzere bu hükümsüzlük kendiliğinden evliliğin iptali sonucunu doğurmamaktadır. Mutlak butlanla sakat bir evlilik hâkim kararıyla iptal edilene kadar geçerli bir evliliğin hüküm ve sonuçlarını doğurur. Batıl evliliğin ortadan kalkması için hâkim kararı zorunludur. İşte mutlak butlan ile geçersiz bir evliliği ortadan kaldırmak için mutlaka bir dava açmak gerekmektedir.

1. Görevli Mahkeme

Evliliğin mutlak butlan sebebiyle iptaline ilişkin davalarda görevli mahkeme aile mahkemesidir. Nitekim 4787 sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanunun 4/1-1.maddesine göre; “22.11.2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medenî Kanununun Üçüncü Kısım hariç olmak üzere İkinci Kitabı ile 3.12.2001 tarihli ve 4722 sayılı Türk Medenî Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanuna göre aile hukukundan doğan dava ve işler” aile mahkemesinin görevine girmektedir.

Görev kuralları kamu düzenine ilişkin olduğundan (HMK md. 1), evliliğin butlanı davasına başka mahkemede bakılması derecaatta mutlak bozma sebebi teşkil eder. Yargıtay önüne gelen bir yargı yeri belirtilmesi uyuşmazlığında şu şekilde karar vermiştir:

“Taraflar arasındaki mutlak butlanla evliliğin iptaline ilişkin davada Malatya 4.Asliye Hukuk ve Malatya 2.Aile Mahkemelerince ayrı ayrı görevsizlik kararı verilmesi nedeni ile yargı yerinin belirlenmesi için gönderilen dosya içindeki tüm belgeler incelendi, gereği düşünüldü:

-K A R A R-

Dava eşler arasında evlenmeye engel olacak derecede hısımlığının bulunması sebebiyle mutlak butlanla evliliğin iptaline ilişkindir.

Asliye Hukuk Mahkemesi’nce, 4721 sayılı TMK’nın 146. maddesi gereğince açılan evliliğin butlanı davası olduğunu, nüfus kaydı düzeltim davası açılmamış olduğunu, mutlak butlan davasında olumlu olumsuz bir karar verilmesi gerektiği, gerekçesiyle görevsizlik kararı verilmiştir.

Aile Mahkemesi ise, davanın nüfus kaydı düzeltim davası olduğu, Aile Mahkemesinin görevine girmediği gerekçesiyle görevsizlik yönünde hüküm kurmuştur.

Eşler arasında evlenmeye engel olacak derecede hısımlığın bulunması evliliği mutlak butlanla batıl kılar (TMK.md.145/4). Mutlak butlan davası, Cumhuriyet savcısı tarafından res’en açılır. Bu dava ilgilisi olan herkes tarafından da açılabilir (TMK.m.146).

Somut olayda, Mehmet Cengiz ile Zeynep Cengiz’in arasında 129/1. maddesi gereğince evlenmeye engel olacak derecede (teyze-yeğen) akrabalık ilişkisi bulunduğu iddiasına dayalı olarak,, Cumhuriyet Savcısı tarafından davaname ile; evliliğin iptali istenmiştir. Bu durumda, davanın nüfus kaydının düzeltilmesi niteliğinde bulunmadığı, Cumhuriyet Savcısı tarafından açılan Türk Medeni Kanununun 145/4. maddesi gereğince mutlak butlan sebebiyle evliliğin iptaline ilişkindir.

Görev kamu düzenine ilişkin olup, 4787 Sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanunun 4. maddesi; 4721 Sayılı Türk Medeni Kanununun ikinci kitabından üçüncü kısım hariç olmak üzere (TMK m.118-395) kaynaklanan bütün davaların Aile Mahkemesinde görülüp sonuçlandırılması gerekmektedir.

SONUÇ: Yukarıda açıklanan  nedenlerle; 6100 sayılı HMK.’nun 21. ve 22. maddeleri gereğince Malatya 2. Aile Mahkemesinin YARGI YERİ OLARAK BELİRLENMESİNE,  15.11.2013 gününde oybirliğiyle karar verildi” [22].

Aile mahkemesi teşkilatının bulunmadığı yerlerde ise evlenmenin butlanı davalarına asliye hukuk mahkemelerinde, aile mahkemesi sıfatıyla bakılır [23] (4787 s. K. md. 2/2).

2. Yetkili Mahkeme

Evlenmenin butlanı davasında kanun koyucu atıf yoluyla bir kural içi boşluk oluşturmuş ve TMK md. 160 hükmünde; “Evlenmenin butlanı davasında, yetki ve yargılama usulü bakımından boşanmaya ilişkin hükümler uygulanır” düzenlemesini getirmiştir. Boşanma davalarında yetkili mahkemeyi düzenleyen TMK md. 168 hükmüne göre ise;

“Boşanma veya ayrılık davalarında yetkili mahkeme, eşlerden birinin yerleşim yeri veya davadan önce son defa altı aydan beri birlikte oturdukları yer mahkemesidir”.

O halde evlenmenin butlanı davasında da yetkili mahkeme eşlerden birinin yerleşim yeri veya davadan önce son defa altı aydan beri birlikte oturdukları yer mahkemesidir. Davacı bu iki mahkemeden birisinde davasını açabilir.

1086 sayılı HUMK zamanında yetki kuralları kamu düzeninden olan ve olmayan yetki kuralları olarak ikiye ayrılmakta, kamu düzeninden olan yetki kuralları ise kesin ve kesin olmayan yetki kuralları olarak ikiye ayrılmakta idi. 1086 sayılı HUMK zamanında verilen bir kararda Yargıtay boşanma davalarındaki yetki kuralının kamu düzeni ile ilgili; ancak kesin olmayan bir yetki kuralı olduğuna karar vermiştir [24]. 2012 yılında yürürlüğe giren 6100 sayılı HMK [25] kamu düzeninden olan–olmayan yetki ayrımını kaldırmış ve yetki kurallarını doğrudan kesin yetki ve kesin olmayan yetki kuralları olarak düzenlemiştir [26]. İşte bu yeni sisteme göre boşanma davalarında ve bu arada evlenmenin butlanı davalarında kesin olmayan yetki kuralı bulunduğundan bahsedilir [27].

Evlenmenin butlanı davası için getirilen yetki kurallarının kesin yetki kuralı olmamasının iki önemli sonucu bulunmaktadır. Bunların birincisi, hâkimin yetkili olup olmadığını resen gözetememesi, ikincisi ise davalının bir ilk itiraz olarak yetkiye itiraz edebilmesidir. İşte, dava yetkisiz mahkemede açılmış olsa bile eğer davalı ilk itiraz olarak bu hususu ileri sürmezse davanın açıldığı mahkeme yetkili hale gelir, hâkim yetkisizlik kararı veremez. Konuyla ilgili olarak Yargıtayın şu şekilde bir kararı mevcuttur:

“Dava, eşler arasında, evlenmeye engel olacak derecede (TMK. md. 129/1) hısımlığın bulunması sebebiyle evliliğin iptali ( TMK. md. 145/3) isteğine ilişkin olup Cumhuriyet Savcısı tarafından re’sen açılmış olup eşlere ve nüfus müdürlüğüne husumet yöneltilmiştir. (TMK. md.146/1). Evlenmenin butlanı davasında yetki ve yargılama usulü bakımından boşanmaya ilişkin hükümler uygulanır (TMK. md. 160). Bu bakımdan, evliliğin iptali davalarında yetki, kesin yetki değildir.  Yargıtay,   kanunun sarih maddesine muhalif gördüğü diğer sebeplerle temyiz olunan kararı bozabilir (HUMK. md.439/2).  Yetki itirazı, ilk itirazlardan olduğundan usulün 188. ve 195. madeleri uyarınca, on günlük cevap süresi içinde ileri sürülmelidir. Davalılar Muazzez ve Nusret, herhangi bir yetki itirazında bulunmamışlardır. Bu bakımdan işin esasının incelenmesi gerekirken, yazılı şekilde re’sen yetkisizlik kararı verilmesi doğru görülmemiştir [28].

3. Evlenmenin Butlanı Davasının Niteliği

Evlenmenin butlanını isteme hakkı kural olarak bozucu yenilik doğuran bir haktır. Esasen yenilik doğuran hakların kullanılabilmesi için bir dava açılması şart olmasa da bazı yenilik doğuran haklar sonuçlarını ancak bir mahkeme kararı ile doğurur. İşte evlenmenin butlanı da sonuçlarını ancak bir mahkeme kararı ile doğuran bir bozucu yenilik doğuran haktır [29]. Bu sebeple evlenmenin butlanı için açılacak dava türü bakımından bir inşai davadır (HMK md. 108).

HMK md. 108/3’e göre

“Kanunlarda aksi belirtilmedikçe, inşaî hükümler, geçmişe etkili değildir”.

Bu cümleden olarak evlenmenin butlanı davasında verilen inşai hüküm geleceğe etkilidir. Yani butlan kararı ile evlilik, yapıldığı tarihten itibaren değil; karar verildikten sonraki dönem için evlilik ortadan kalkmaktadır. Gerçekten de batıl bir evlilik ancak hâkimin kararıyla sona erer. Mutlak butlan hâlinde bile evlenme, hâkimin kararına kadar geçerli bir evliliğin bütün sonuçlarını doğurur (TMK md. 156).

4. Dava Açma Süresi

Mutlak butlan ile geçersiz bir işlem en başından beri geçersiz olup hiçbir zaman geçerli hale gelemediğinden evlenmenin mutlak butlandan dolayı iptaline ilişkin dava da her zaman açılabilir. Bu konuda getirilmiş bir zamanaşımı ya da hak düşürücü süre bulunmamaktadır [30].

5. Evlenmenin Butlanı Davasında Taraflar

TMK md. 146’ya göre; “Mutlak butlan davası, Cumhuriyet savcısı tarafından re’sen açılır. Bu dava, ilgisi olan herkes tarafından da açılabilir”. Buna göre evlenmenin mutlak butlanı davasını Cumhuriyet savcısı veya her ilgili açabilir. Burada ilgiliden kasıt, eşlerden her birisi, eşlerin mirasçıları veya yasal temsilcisidir [31]. Bir görüşe göre de ilgili kavramının içine bu sayılanlardan başka, maddi ve manevi menfaati olanlar da girer [32].

Davalı ise Cumhuriyet savcısının açtığı davalarda her iki eş, ilgililerin açtığı davada yine her iki eş, eşlerin açtığı davada ise diğer eştir [33].

III- EVLİLİĞİN MUTLAK BUTLANI DAVASINDA CUMHURİYET SAVCISININ ROLÜ

A- GENEL OLARAK

Yukarıda da belirttiğimiz gibi TMK md. 146 hükmünün yüklediği görev dolayısıyla mutlak butlan sebebi bulunan evliliğe Cumhuriyet savcısının dava açması zorunludur. Evliliğin butlanı davasında görev, yetki, süre ve davanın niteliği konusunda yaptığımız açıklamalar davanın Cumhuriyet savcısı tarafından açılması halinde de aynen geçerlidir. Yalnız Cumhuriyet savcısının açtığı dava bazı yönlerden diğer kişilerin açtığı davadan ayrılır. Bu başlıkta Cumhuriyet savcısınca açılan mutlak butlan davasının özellik arz eden hususları üzerinde durulacaktır.

B- TARAF TEŞKİLİ

Cumhuriyet savcısının açtığı evliliğin butlanı davasında davacı Cumhuriyet savcısıdır ve burada bir tereddüt yoktur. Bu davanın davalısı ise eşlerdir [34]. Açıkçası burada davalı eşler arasında mecburi dava arkadaşlığı bulunmaktadır. Mecburi dava arkadaşlarının hepsi bakımından aynı hüküm verilmesi zorunlu olduğu için [35], evliliğin mutlak butlanı sebebiyle Cumhuriyet savcısı tarafından eşlere karşı açılacak davada kanımızca maddi mecburi dava arkadaşlığı bulunmaktadır [36].

Uygulamada Cumhuriyet savcısı tarafından açılan evliliğin butlanı davasında Nüfus İdaresinin taraf olup olmadığı konusu bir süre tartışılmıştır. Mahkemelerce Nüfus İdaresinin de taraf olması konusunda kararlar verildiği gibi doktrinde de bazı yazarlar evliliğin butlanı davasında Nüfus İdaresinin davalı olması gerektiğini belirtmişlerdir [37]. Ancak bu görüş isabetli değildir. Evliliğin butlanı eşler arasındaki bir hak ile ilgili olduğundan ve bir davada davalı taraf o hakkı etkilenen kişi olduğundan bu davada da davalıların eşler olması gerekir. Nitekim Yargıtay bu konuda verdiği istikrarlı kararlar ile tartışmayı bitirmiştir. Örneğin;

“Dava, evliliğin mutlak butlan nedeniyle iptaline ilişkin olup, Cumhuriyet Savcısı tarafından açılmıştır. (TMK.md.146) Davada Nüfus Müdürlüğünün taraf sıfatı bulunmadığından hakkındaki davanın reddi gerekirken Nüfus Müdürlüğü yönünden de davanın kabulüne karar verilmesi usul ve yasaya aykırı bulunmuştur” [38].

Yine başka bir dosyada Yargıtayca şu karar verilmiştir:

“Dava, Türk Medeni Kanununun 129. maddesinde  belirtilen evlenme engeli nedeniyle Türk Medeni Kanununun 145/4.maddesi gereğince mutlak butlan nedeniyle evliliğin iptali istemine ilişkindir. Dava ve taraf ehliyeti kamu düzenine ilişkin olup yargılamanın her aşamasında resen göz önüne alınır. Cumhuriyet Savcısı tarafından açılan davanın davalıları evli görünen eşlerdir. Davalı olarak gösterilen Nüfus Müdürlüğünün bu davada taraf ehliyeti yoktur. Mahkemece davalı Nüfus İdaresi hakkındaki davanın husumet ehliyeti nedeniyle reddi gerekirken yazılı şekilde karar verilmesi usul ve yasaya aykırıdır” [39].

C- CUMHURİYET SAVCISININ DAVA AÇMA YETKİSİNİN ORTADAN KALKTIĞI DURUMLAR

TMK md. 147’ye göre;

“Sona ermiş bir evliliğin mutlak butlanı Cumhuriyet savcısı tarafından re’sen dava edilemez; fakat her ilgili, mutlak butlanın karar altına alınmasını isteyebilir.

Ayırt etme gücünün sonradan kazanılması veya akıl hastalığının iyileşmiş olması durumlarında mutlak butlan davasını yalnız ayırt etme gücünü sonradan kazanan veya akıl hastalığı iyileşen eş açabilir.

Evliyken yeniden evlenen bir kimsenin önceki evliliği mutlak butlan kararı verilmeden önce sona ermişse ve ikinci evlenmede diğer eş iyiniyetli ise, bu evlenmenin butlanına karar verilemez”.

Buna göre Cumhuriyet savcısı evliliğin mutlak butlan ile sakat olduğu her ihtimalde dava açma yetkisine sahip değildir. Konuya daha detaylı bakmak gerekirse;

– Cumhuriyet savcısı, hakkında mutlak butlan sebebi olan bir evlilik herhangi bir şekilde sona ermişse bu evliliğin iptali veya butlanın tespiti için dava açamaz. Gerçekten de mutlak butlan ile sakat olan bir evlilik henüz mahkemece iptal edilmeden, ölüm, gaiplik, boşanma, fesih gibi bir sebeple sona ermiş olabilir. İşte bu hallerde artık mutlak butlan konusunda Cumhuriyet savcısının bir dava açma yetkisi bulunmamaktadır. Eğer sona ermiş bir evliliğin butlanı için Cumhuriyet savcısınca dava açılırsa mahkemenin husumet yokluğu nedeniyle davanın reddine karar vermesi gerekir [40].

– Evlenme sırasında eşlerden birisinin ayırt etme gücüne sahip olmaması ya da evliliğe engel olacak derecede akıl hastası olması durumunda yapılan evlilik mutlak butlan ile geçersizdir ve bu halde Cumhuriyet savcısı evliliğin iptali için dava açabilir. Ancak maddede de açıkça belirtildiği gibi ayırt etme gücünün sonradan kazanılması veya akıl hastalığının iyileşmiş olması durumlarında mutlak butlan davasını yalnız ayırt etme gücünü sonradan kazanan veya akıl hastalığı iyileşen eş açabilir. Bu halde Cumhuriyet savcısı evlilikte mutlak butlan sebebi oluştu diye dava açamaz. Daha öncesinden açılmış olan bir mutlak butlan davası sırasında eş, ayırt etme gücünü kazanır ya da akıl hastalığı iyileşirse Cumhuriyet savcısının açtığı dava konusuz kalır ve mahkemenin karar verilmesine yer olmadığına karar vermesi gerekir [41].

– Kural olarak bir kişi evli iken ikinci evliliğini yapamaz. Eğer böyle bir evlilik gerçekleşirse bu evlilik mutlak butlan ile sakat bir evlilik olur (TMK md. 145/1-2). Evlilik mutlak butlan ile sakat olduğundan dolayı da Cumhuriyet savcısının bu evliliğin butlanını dava etme hakkı doğar. Ancak madde metninde de açıkça belirtildiği üzere evliyken yeniden evlenen bir kimsenin önceki evliliği mutlak butlan kararı verilmeden önce sona ermişse ve ikinci evlenmede diğer eş iyiniyetli ise, bu evlenmenin butlanına karar verilemez. Bu hükmü aynı zamanda söz konusu evliliğin butlanı dava edilemez, edilmişse davaya devam edilemez şeklinde de anlamak gerekir. İşte bu sebeple Cumhuriyet savcısı burada evliliğin butlanını dava edemez, daha önceden dava açılmışsa mahkemenin bu davada dava konusuz kaldığından karar verilmesine yer olmadığına karar vermesi gerekir. Ancak pek tabii ki ikinci evlenmedeki eş iyiniyetli değilse, yani evlendiği kişinin zaten evli olduğunu biliyor ya da durum ve şartlara göre bilmesi gerekiyorsa, TMK md. 147/3 hükmünden yararlanamayacak [42] ve bu halde Cumhuriyet savcısı evliliğin butlanını dava edebilecektir.

– TMK md. 154 ve 155’te butlanı gerektirmeyen sebepler başlığında kadının bekleme süresine uymadan evlilik yapmasının ve evlendirmeye yetkili memur önünde yapılmış olan bir evlilikte kanunun diğer şekil kurallarına uyulmamasının butlanı gerektirmeyeceği belirtilmiştir. Bu tür evlilikler hakkında mahkemece evliliğin butlanına karar verilemeyeceğine göre Cumhuriyet savcısı tarafından da evliliğin butlanı davası açılamaz.

D- DAVA SEBEBİ

Cumhuriyet savcısının TMK md. 147/1’e göre dava açabilmesi için dava konusu edeceği evlilikte bir mutlak butlan sebebinin bulunması gerekir. Buna göre Cumhuriyet savcısı nispi butlan ile geçersiz evliliklerin iptali için dava açamayacağı gibi tarafların boşanmasına ya da evliliğin feshine ilişkin de bir dava açamaz. Zira evliliğin nispi butlanı sadece eşler ya da yasal temsilci tarafından dava edilebilir. Burada Cumhuriyet savcısı ya da her ilgilinin dava hakkı bulunmamaktadır.

Yargıtay konuya ilişkin bir kararında şu şekilde hüküm vermiştir:

“Karacabey Cumhuriyet Başsavcılığının 23.8.2001 günlü davanamesiyle Karacabey Nüfus Müdürlüğü, Özer Kürpe ve Gülfidan Kürpe’ye karşı açılan davada Özer Kürpe’nin 1.2.1985 doğumlu olmakla yaşı sebebiyle ancak hakimden izin almaksızın evlendiği ileri sürerek evlenme akdinin ve nüfus kayıtlarının iptaline karar verilmesinin talep edildiği, mahkemece davanın kabulüne karar verildiği ve hükmün temyiz edilmeksizin kesinleştiği anlaşılmaktadır.”

Bu davadaki olay mutlak butlan sebeplerinden olmadığından davayı Cumhuriyet Savcısı açamaz. O halde usulüne uygun açılmış olmayan davanın reddi gerekirken evliliğin iptaline karar verilmesi usul ve yasaya aykırıdır [43].

Yine Yargıtayın benzer bir kararında açıkça;

“Dava, Cumhuriyet Savcısı tarafından res’en açılmış olup, davaname ile; 1937 doğumlu Ayşe’nin Beşir’le evliyken 1971’de Mehmet’le de evlendiği iddiasına dayalı ikinci evliliğin iptali istenmiştir … Yapılan soruşturma ve toplanan delillerden, Mehmet Erzurum’la fiilen evli olanın 1937 doğumlu Ayşe olmayıp, kardeşi 1944 doğumlu Ayşe Fatma olduğu, ancak nüfusta, Mehmet’le evlenenin 1937 doğumlu Ayşe olduğuna ilişkin tescil kaydı oluşturulduğu, 1944 doğumlu Ayşe Fatma’nın kaydında ise medeni durumunun “bekar” gözüktüğü anlaşılmaktadır. Bu durumda, aynı kişinin evliyken yeniden evlenmesi sözkonusu  olmadığına göre mutlak butlanın varlığından söz edilemez. Gerçekleşen bu fiili durum karşısında dava, evlenme olayının nüfusa hatalı tescil ve tesisinden kaynaklanan nüfus kaydının düzeltilmesi mahiyetindedir ve 5490 sayılı Nüfus Hizmetler Kanununun  36. maddesine dayanmaktadır” [44]

şeklinde hüküm kurarak mutlak butlan sebebi olmayan bir evlilik için Cumhuriyet savcısının dava açamayacağını vurgulamıştır.

E- CUMHURİYET SAVCISININ AÇTIĞI DAVADA YARGILAMA USULÜ

1. Yargılama Usulü

4787 sayılı Kanunun 7/2. maddesine göre; “Özel kanunlardaki hükümler saklı kalmak kaydıyla, bu Kanunda hüküm bulunmayan konularda Türk Medenî Kanununun aile hukukuna ilişkin usul hükümleri ile Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu hükümleri uygulanır”. 6100 sayılı HMK’nın 316.maddesinde evliliğin butlanı davaları sayılmadığı için bu davalarda da yazılı yargılama usulü uygulanacaktır. Dolayısıyla Cumhuriyet savcısı da davasını bir dilekçe ile açıp takip edecektir. Cumhuriyet savcısının mahkemeye vereceği dava dilekçesine ilişkin olarak yukarıdaki açıklamalarımıza atıfta bulunuyoruz.

Cumhuriyet savcısının açtığı evliliğin butlanı davasında resen araştırma ilkesi uygulanır. Nitekim HMK md. 70/3’e göre; “Cumhuriyet savcısının yer aldığı dava ve işler üzerinde taraflar serbestçe tasarruf edemezler”. Bu konuda yukarıda “dava açma yetkisi” başlığı altında yaptığımız açıklamalara atıf yapıyoruz.

2. Cumhuriyet Savcısının Duruşmaya Çağrılması Zorunluluğu

Cumhuriyet savcısının açtığı evliliğin butlanı davasında mahkeme, belirleyeceği duruşma gününü usulüne uygun olarak Cumhuriyet savcısına tebliğ etmek zorundadır. Bu durum tarafların duruşmaya çağrılmasını düzenleyen HMK139 ve 147.maddelerinin anlamından kaynaklanmaktadır. Zira Cumhuriyet savcısı da açtığı evliliğin butlanı davasında davacı taraftır (HMK md. 70) ve her davacı gibi Cumhuriyet savcısının da davaya çağrılması gerekmektedir. Aile mahkemesi Cumhuriyet savcısını duruşmaya usulünce çağırmadan karar verirse Yargıtay sırf bu durumu bozma sebebi olarak kabul etmektedir [45]. Yine Yargıtayın konuyu detaylı incelediği bir kararında verdiği hüküm şu şekildedir:

“31.3.2011 tarihli 6217 sayılı “Yargı Hizmetlerinin Hızlandırılması Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”, 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununun 36. ve Türk Medeni Kanununun 138. maddesinde değişiklik yapmış; bu hükümlerde yer alan “Cumhuriyet savcısı” ibaresini kanun metninden çıkarmış, dolayısıyla yürürlükten kaldırmıştır. Düzenleme, sadece bu maddelere dayanan hukuk davaları için geçerlidir. Cumhuriyet savcısı tarafından açılan diğer hukuk davalarında 6217 sayılı Kanunla yapılan değişikliği uygulama olanağı yoktur. Bu bakımdan Cumhuriyet savcısına davanın “tarafı” olarak duruşma günü tebliğ edilmeden, diğer bir ifade ile taraf teşkili sağlanmadan yargılamaya devam edilip hüküm kurulması doğru olmamıştır [46]”.

Aile Mahkemesinin Cumhuriyet Savcısına yapacağı tebligat usulüne uygun olmak zorundadır. Nitekim Yargıtay bir kararında bu konuya da temas etmiştir:

“Cumhuriyet Savcılığına tebligat, tebliğ olunacak evrakın aslının Cumhuriyet Savcısına gösterilmesi suretiyle olur. Tebligatın yapıldığının belgelendirilmesi (tevsiki) için, Cumhuriyet Savcısı, tebliğ evrakının aslına “görüldü” yazarak altını imza eder. (Teb.K.md.43, Teb.Tüzüğü md.65/1) Ancak, yapılan tebligat eğer bir sürenin başlangıcı olacaksa, tebliğ tarihi tebliğ evrakının aslının altına yazılır ve imza edilir. (Teb.K.m.43, Niz.md.65/2). Duruşma günü Cumhuriyet Savcısına yukarıda açıklanan biçimde tebliğ edilmediği gibi, davalılara ise hiç tebligat yapılmamıştır” [47].

3. Cumhuriyet Savcısının Duruşmada Hazır Bulunması Zorunluluğu

Nasıl ki mahkemece duruşma gününün Cumhuriyet savcısına tebliğ edilmesi zorunlu ise Cumhuriyet savcısının da usulüne göre davet edildiği davayı takip etmesi zorunludur.

Burada akıllara Cumhuriyet savcısı duruşmaya katılmazsa HMK md. 150 gereğince dosyanın işlemden kaldırılması kararı verilip verilmeyeceği gelmektedir. Yargıtay bir kararında “Davayı açan Cumhuriyet Savcısının davaya katılma zorunluluğu da yoktur. Davacının duruşmaları izlememesi halinde Hukuk Usulü Muhakemeleri Yasasının 409/1. maddesi uyarınca davanın işlemden kaldırılması yoluna gidilemez” şeklinde hüküm vererek Cumhuriyet savcısının duruşmaya katılmaması halinde dosyanın işlemden kaldırılamayacağını belirtmiştir [48]. Ancak başka bir olayda ise “Duruşma günü Cumhuriyet Savcısına yukarıda açıklanan biçimde tebliğ edilmediği gibi, davalılara ise hiç tebligat yapılmamıştır. O halde, dosyanın işlemden kaldırılması ve bunun sonucu açılmamış sayılmasına karar verilmesi usul ve yasaya aykırıdır [49]” şeklinde karar vermiştir. Bu karara göre Yargıtay, Cumhuriyet savcısına duruşma günü usulünce bildirilmediğinden dolayı yerel mahkemenin dosyanın işlemden kaldırılmasına karar vermesini hatalı bulmuştur. Bu kararın mefhum-u muhalif yorumundan duruşma günü usulünce Cumhuriyet savcısına tebliğ edilmesine rağmen Cumhuriyet savcısı davaya katılmazsa dosyanın işlemden kaldırılabileceği anlamı çıkmaktadır.

Prof. Baki Kuru’ya göre de “savcı, açmış olduğu bir hukuk davasının duruşmasına gelmez ise, davalı taraf, dosyanın işlemden kaldırılmasını (H.U.M.K. m. 409) veya yargılamaya savcının yokluğunda devam edilmesini (H.U.M.K. m. 213, 377) isteyebilir. Savcının açtığı hukuk davasının duruşmasına gelmemesinin müeyyidesi, davanın savcının yokluğunda görülmesi veya davalının isteği üzerine dosyanın işlemden kaldırılmasıdır. Mahkemenin, duruşmaya gelmeyen savcıyı duruşmaya getirmek için savcıya karşı zor kullanma yetkisi söz konusu değildir” [50].

Cumhuriyet savcısının açtığı evliliğin butlanı davası kamu düzeninden olduğundan bu davada Cumhuriyet savcısının duruşmaya katılmaması halinde dosyanın işlemden kaldırılacağını kabul etmek kanımızca kamu düzeni ilkesi ile çelişmektedir. Kanun koyucu mutlak butlanla sakat olarak değerlendirdiği evlilikleri toplum bakımından da zararlı gördüğünden dolayı Cumhuriyet savcısına bunu dava etme görevi yüklemiştir. Bu manada eşlerin anlaşması ya da kabullenmese dahi o evlilik butlan sebebiyle iptal edilecektir. Zira bu evlilik kamu düzenini bozmaktadır. Buna göre mahkemenin, Cumhuriyet savcısına duruşma gününü usulünce tebliğ etmesi ancak Cumhuriyet savcısı gelmese dahi gereken kararı vermesi gerekmektedir.

4. Yargılama Giderleri

Cumhuriyet savcısının açtığı evliliğin butlanı davası kabul olursa yargılama giderleri davalı yana yüklenir. Ancak davanın reddine karar verilirse yargılama giderleri Hazineye yükletilir.

5. Kanun Yolları

Cumhuriyet savcısı açtığı evliliğin butlanı davasında taraf olduğundan her taraf gibi mahkemece verilen hükmü kanun yollarına götürebilir. Burada kanun yolundan kastımız zaten başvurma yetkisi Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığında olan kanun yararına temyiz yolu değil; olağan kanun yolları olan istinaf ve temyiz kanun yollarıdır. Aile mahkemelerinde yazılı yargılama usulü uygulandığından ve yazılı yargılama usulünde de istinaf ve temyiz süreleri kararın tebliğinden itibaren başladığından Cumhuriyet savcısı da mahkeme kararının kendisine usulünce tebliğinden itibaren söz konusu kanun yollarına başvurabilir. Bu açıdan bakıldığında mahkemenin -tıpkı duruşma gününü tebliğ ettiği gibi- kararını da Cumhuriyet savcısına usulünce tebliğ etmesi zorunludur. Nitekim Yargıtay bir kararında Cumhuriyet savcısına tebliğ edilmeden gönderilen dosyayı mahkemesine iade etmiştir:

“Kararın ve temyiz dilekçesinin, Tebligat Kanunu 43.maddesi uyarınca Cumhuriyet Savcısına tebliği için dosya geri çevrilmiş ise de, geri çevirme ilamımızın gereği tam olarak yerine getirilmemiştir,

Dava, evlenmenin iptali davası olup, Cumhuriyet Savcısı tarafından davaname ile açılmıştır. Gerekçeli karar ve temyiz dilekçesi Cumhuriyet Savcısına tebliğ mazbatası ile tebliğ edilmiştir. Cumhuriyet Başsavcılığına yapılacak tebligat, tebliğ olunacak varaka aslının kendisine gösterilmesiyle olur. Bu tebliğ bir mehile başlangıç olacaksa Cumhuriyet Başsavcısı gösterildiği günü varakanın aslına işaret ve imza eder (Teb. Kanunu m. 43). Gösterilen usul çerçevesinde kararın ve temyiz dilekçesinin Cumhuriyet Başsavcılığına tebliği ile temyiz süresi beklendikten sonra gönderilmek üzere dosyanın mahalli mahkemesine ikinci kez İADESİNE oybirliğiyle karar verildi” [51].

Cumhuriyet savcısı mahkeme kararına karşı HMK md. 348 ve 366 gereğince katılma yoluyla da istinaf ve temyiz yollarına başvurabilir.

“Cumhuriyet savcısına karar 11.05.2012 tarihinde tebliğ edilmiştir. Hükmü temyiz etmemiş tarafın diğer tarafın temyizine cevapla birlikte hükme ilişkin itirazlarını bildirmek suretiyle hükmü katılma yolu ile temyiz (HUMK.md.433/2) mümkün ise de; bu şekilde yapılan temyizin kabul edilebilmesi, asıl temyizin geçerli şekilde yapılmış olmasına bağlıdır. Kararı temyiz eden davalı Seçgin’in temyiz talebi birinci bentte gösterilen sebeple reddi gerekip incelenemediğinden; buna bağlı olarak yapılan katılma yoluyla yapılan temyiz talebinin de artık incelenmesi mümkün değildir. Bu sebeple Cumhuriyet savcısının temyiz isteğinin de reddine karar vermek gerekmiştir” [52].

SONUÇ

İncelememizde öncelikle Cumhuriyet savcılarının hukuk davalarındaki durumuna genel bir bakış attıktan sonra TMK’da düzenlenen evliliğin butlanı sebeplerini ve butlan davasını kısaca izah etmeye çalıştık. Daha sonra da evliliğin butlanı davalarında Cumhuriyet savcısının rolünü görev, yetki, davacı sıfatı, yargılama usulü ve kanun yolları bakımından inceledik. Tüm bu açıklamaların ışığında, uygulamada Cumhuriyet savcılarının asıl görevleri olan suç soruşturmalarının getirdiği iş yükü karşısında kanun tarafından görevlendirildikleri hukuk davalarına yeterince vakit ayırdığını söylemek güçtür. Burada yapılacak bir kanuni düzenleme ile evliliğin butlanı gibi kamu düzenini derinden etkileyen davalarda dava açma yetkisi ilgili kamu kuruluşlarına (Örneğin nüfus müdürlüğü veya Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının taşra birimleri) devredilebilir. Yahut Cumhuriyet Başsavcılığı bünyesinde sırf hukuk davaları ile görevli “Hukuk Mahkemeleri Savcılığı” birimi oluşturularak o yerdeki hukuk davalarının bu birimce takip edilmesi düşünülebilir.

Açılan evliliğin butlanı davası kamu düzeni özelliğinin getirdiği bazı özellikler dışında normal bir hukuk davasının tabi olduğu yargılama usulüne tabidir. Çalışmamızda bu hususu değişik açılardan irdelemeye çalıştık. Ancak bu davaların kamu düzeninden olması çoğu usuli durum bakımından farklılık yaratmaktadır. Zira Cumhuriyet savcısının açtığı evliliğin butlanı davalarında resen araştırma ilkesi uygulanmakta, davaya son veren taraf işlemleri (feragat, kabul ve sulh) uygulanmamakta, (aksine görüşler olsa da) kanımızca dosyanın işlemden kaldırılması kararı verilememektedir.